Oppdagingsferd over løynde svaberg

Lauvet som skiftar farge og får fjellsidene til å flamme opp i varme tonar er eit umiskjenneleg trekk ved hausten. Men eg veit om noko anna som gjer nesten like mykje for å lokke fram den nostalgiske, eventyraktige stemninga som følgjer med årstida. For når elvane minkar etter ei tid med godvêr, forandrar elles utilgjengeleg elvebotn seg til tørrlagde, fine elvestrender som er som skapt for å vandre langsmed. Då er det få ting som er finare enn å fare på oppdagingsferd, med augo festa på den framande, nærast hemmelege grunnen som har openberra seg.

Før haustregnet tok til å fylle opp dei halvtome elvefara på nytt, vart det for ei tid sidan høve til å utforske nokre svaberg som om sommaren ligg gøymde under brusande elvemassar, og som verken eg eller opphavet hadde undersøkt før.

Medan vi kryssa elveleiet, spegla solfjella og skuggeskogen seg i den nesten stilleståande elva og førte blikka våre mot dei buktande stripene i berget under overflata.

Det tørrlagde svaberget som vi hadde sett oss ut, synte seg å vere eit vakkert landskap av mørke mosesletter og jettegryter fylde av halvslipte elvesteinar.

Og frå tid til anna sigla lauvbåtar forbi føtene våre, opptekne med sine eigne eventyr og reiser – kanskje med havet som endeleg mål i det fjerne?

Eit haustdikt

Mellom bestefar sine notat og avisutklipp, kom eg i sommar over dette diktet skrive av Ragnvald Vaage. No når hausten er meir enn halvvegs passert og mørkret kryp nærare inn på dagen i begge endar, er det vel på tide å hente det fram att og dele det.

Diktet er henta frå samlinga Heim frå havet, gjeve ut av Det Norske Samlaget i 1965.

I jorda

For ei drøy veke sidan kom krokusane i jorda. Vonarleg ligg dei no og røtar seg på sine (meir eller mindre) nøye utvalde stader i plenen og gjer seg klare til å slumre seg gjennom dei komande vintermånadane.

Snart (og kanskje litt i seinaste laget) følgjer dei andre vårlaukane etter, og so får vi tru dei òg får tid til å feste røtene sine noko før frosten kjem krypande.

Frå ein søndagstur i september

Den fyrste søndagen i september kom sola fram etter eit par veker med grått regn og mørke skyer. Og brått vart alle haystfargane synlege! I alle fall når ein kom seg litt opp i høgda, der røsslyngen blømde og bjønnskjegget fargela fjellflatene med grønt, gult og oransje. Her og der kunne ein finne bleike stammar, greiner og tre som liksom fekk lyngen og lauvet til å tre endå betre fram, medan himmelen spegla seg og blåfargen sin i små tjønn og vatn.

No er det allereie lenge sidan hausten kraup ned i dalane, men det skadar ikkje med nokre få glimt frå den fyrste skikkelige turen i den finaste årstida.

Å nytte avlingane

Eg kan ikkje hugse å ha sett ein haust so rik på eple som i år. Det har kanskje litt å gjere med at eg eigentleg ikkje tok til å leggje merke til slike ting før for nokre år sidan (men det er jo òg noko i det når lokalavisa har midtsidesak om den fruktfulle eplehausten, med store fargefoto av begeistra andlet og raude eple). Her i hagen har det altso vore meir å plukke inn enn det som er vanleg (og likevel måtte vi late ein god del av frukta hengje att), og etter kvart som ein haustar lyt ein freiste finne nye måtar å nytte avlingane på. Alt kan jo ikkje bli eplemos, og å omnstørke epleringar tek gjerne heile kvelden. So då er det greit med ein rask (og i grunn ganske sjølvsagd) variant: friske eple i bakst.

Dei meir rutinerte bakarane (som t.d. mor mi) har gjerne sine eplekakeoppskrifter som dei sver til. Eg på mi side har enno ikkje funne den oppskrifta som eg føler kan vere min haustbakstsignatur, men etter ei lita Internett-vandring fann eg ei eplemuffinsoppskrift som freista veldig å prøve ut til laurdagskvelden. Og det gav meirsmak! Til ei muffinsrøre gjekk det med tre eple frå eit av dei eldste trea i hagen (som mykje truleg er av sorten Leiknes, etter det onkel har fortalt og ut frå databasen til Norsk institutt for skog og landskap). Ikkje det største innhogget i eplekassa, med andre ord, men fint som variasjon.

I hagen er der for øvrig ein siste vekst som ikkje er hausta inn. Det å plante nokre stangselleriplantar i åkeren var mest av alt eit eksperiment, og verken eg eller opphavet hadde nokon særleg plan for kva vi skulle nytte dei til. Stilkane vart ikkje særleg store, men etter ein liten test synte det seg at det var mykje smak i dei. So det gjekk fint å nytte dei som hovudingrediens i denne valnøtt- og sellerisalaten.

Lesestoff til langdryge dagar

Forkjøling, influensa og anna sjukdom er ikkje ukjende fenomen no om hausten, og av og til blir dei hengjande ved ein litt lenger enn ein skulle ynskje. Når sjukdomsforløpet blir litt vel langt og gjer dagane langdryge, då gjeld det å finne fram dei tinga som gjer timane lettare og trivelegare. Ei god bok eller to, til dømes! Under følgjer ei kjapp liste over nokre av dei tekstane som etter mi erfaring fungerer ypparleg til trøyst og oppmuntring.

• Forteljingane om Ole Brum: nostalgisk, tilforlateleg og tidvis overraskande skarpt.
• Tove Jansson sine bøker (både for born og vaksne): fulle av livsvisdom, treffande karakterskildringar og underfundige dialogar.
• Den lille prinsen: sår, filosofisk og trøystande.
• Olav H. Hauge sine dikt: observasjonar og refleksjonar som trekk linjer mellom det nære kvardagslivet og tankar på vandring.
• Sprint: fransk-belgisk teikneserie frå øvste hylle, med triveleg persongalleri og handlingsforløp som byr på både interessante og oppfinnsame vendingar.